Poznanie wartości w filozofii Henryka Elzenberga

Autor

  • Antoni Płoszczyniec Uniwersytet Wrocławski, Instytut Filozofii, Zakład Antropologii Filozoficznejul. Koszarowa 3, 51-149 Wrocław

Słowa kluczowe:

Henryk Elzenberg, wartość, epistemologia wartości, powinność, poznanie wartości, intuicja, polska filozofia, intuicjonizm

Abstrakt

Cel artykułu. Celem artykułu jest całościowa rekonstrukcja i prezentacja teorii poznania wartości według Henryka Elzenberga. Epistemologia wartości stanowi jedną z części aksjologii formalnej Elzenberga. Do zrealizowania zamiaru wykorzystano metodę rekonstrukcyjną oraz analizę pojęciową.


Omówione koncepcje. Rekonstrukcja zaczyna się od przedstawienia głównych elementów filozofii wartości Elzenberga. Wpierw odróżniono pojęcia wartości utylitarnej i perfekcyjnej, a później zdefiniowano wartość perfekcyjną jako „cechę” przedmiotu, który jest taki, jaki być powinien. Następnie wyjaśniono Elzenbergowskie pojęcie intuicji jako indywidualnych przedstawień niezmysłowych. Zrekonstruowano rozważania Elzenberga na temat natury pierwotnych ocen. Refleksja prowadzi do wniosku iż fundamentalnymi sądami w aksjologii są jednostkowe sądy o cechach nadających wartość. Później przedstawiono Elzenbergowską krytykę stanowisk negujących poznawczy sens sądów o wartości. Głównym punktem krytyki było wykazanie, że obecność in mente pojęcia wartości perfekcyjnej wskazuje na niemożność zredukowania wartości do subiektywnych stanów świadomości oraz, że można ograniczyć wpływ emocji w poznawaniu wartości. To zaś prowadzi do zagadnienia metodyki poznania wartości, która zaleca ascezę i ograniczanie emocji mogących ubocznie determinować sąd o wartości.

Wartość poznawcza tekstu. Tekst syntetycznie ujmuje rozmaite wątki epistemologii wartości Elzenberga. Widoczny jest fundamentalny dla Elzenberga związek między teorią poznania wartości a resztą ogólnych rozważań aksjologicznych. Wykorzystując materiały zawarte w nieopublikowanych rękopisach przedstawiono kilka istotnych informacji na temat Elzenbergowskiej koncepcji intuicji. Zaprezentowana koncepcja przedstawia rozmaite argumenty, które mogą zostać wykorzystane przeciwko stanowiskom negującym autonomiczny i obiektywny charakter wartości, zwłaszcza przeciw stanowiskom przeczącym możliwości kompetentnego stwierdzania obecności wartości.

##plugins.generic.usageStats.downloads##

##plugins.generic.usageStats.noStats##

Biogram autora

Antoni Płoszczyniec - Uniwersytet Wrocławski, Instytut Filozofii, Zakład Antropologii Filozoficznejul. Koszarowa 3, 51-149 Wrocław

doktorant

Bibliografia

Elzenberg H. (1937). O ascetycznym podłożu wszelkiej kultury. W: H. Elzenberg, Materiały Henryka Elzenberga zebrane w Archiwum Polskiej Akademii Nauk, sygn. III-181-61.

Elzenberg H. (1940). Intuicja. W: H. Elzenberg, Materiały Henryka Elzenberga zebrane w Archiwum Polskiej Akademii Nauk, sygn. III-181-95.

Elzenberg H. (1995). Niemożliwość intuicjonizmu (Julius Kraft, Von Husserl zu Heidegger, Leipzig 1932). W: H. Elzenberg, Z historii filozofii (ss. 372-381). Kraków: Wydawnictwo Znak.

Elzenberg H. (2002a). Epistemologia wartości. Wykłady 1949-1950. W: H. Elzenberg, Pisma aksjologiczne (ss. 307-350). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Elzenberg H. (2002b). Kłopot z istnieniem. Aforyzmy w porządku czasu, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Elzenberg H. (2002c). Nauka i barbarzyństwo. W: H. Elzenberg Pisma aksjologiczne (ss. 353-362). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Elzenberg H. (2002d). Pojęcie wartości i powinności. Tekst żemłosławski. W: H. Elzenberg, Pisma aksjologiczne (ss. 123-168). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Elzenberg H. (2005a). Estetyka jako dyscyplina wartościująca. W: H. Elzenberg, Wartość i człowiek. Rozprawy z humanistyki i filozofii (ss. 53-68). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Elzenberg H. (2005b). O różnicy między „pięknem” a „dobrem”. W: H. Elzenberg, Wartość i człowiek. Rozprawy z humanistyki i filozofii (ss. 20-39). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Hostyński L. (1999). Układacz tablic wartości. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Schrade U. (1988). Idea humanizmu w świetle aksjologii Henryka Elzenberga. Prace Instytutu Nauk Ekonomiczno-Społecznych Politechniki Warszawskiej, 38.

Wolniewicz B. (1986). Myśl Elzenberga. Studia Filozoficzne, 12 (253), 55-73

Zubelewicz J. (1984), Filozofia kultury Henryka Elzenberga, [niepublikowana praca doktorska]. Warszawa: Uniwersytet Warszawski.

Pobrania

Opublikowane

2017-07-16

Jak cytować

[1]
Płoszczyniec, A. 2017. Poznanie wartości w filozofii Henryka Elzenberga. Ogrody Nauk i Sztuk. 7, 7 (lip. 2017), 17–29.