The Zamość Rotunda in the context of the socialist realist narrative about the city (1947-1953)

Authors

  • Paulina Korneluk Instytut Historii Sztuki, Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych BURANO - Pracownia Badań nad Urbanistyką i Architekturą Nowoczesną ul. Szewska 36, 50-139 Wrocław

DOI:

https://doi.org/10.15503/onis2023.142.156

Keywords:

Zamość, Rotunda in Zamość, Zamość region, World War II, socialist realism, museum, war cementery

Abstract

Aim. The aim of the article is to show the widely unknown problem of the functioning of the Zamość Rotunda in the years 1947-1953, which was part of the socialist realist narrative in Poland. Making the place of Nazi martyrdom a monument to a new region of the lands around Zamość was akin to creating a ‘new socialist man’ in a region heavily affected by political repression from the 19th century to the end of World War II.

Methods. An analysis of archival materials (documents, posters, books published in the years 1939-1953) was used in the research.

Results. The former artillery position and part of the Zamość fortifications were converted into a police camp and became the place of death for over 8,000 people during the German occupation. Work in documenting the crimes and trying to tidy up the area around the facility had already begun in 1944. At that time, the Rotunda was given a monumental significance as the central point of the war cemetery. Additionally, prison cells were adapted for a martyrdom museum. In 1951, a new exhibition was arranged, which only indirectly concerned the war drama that had taken place there. It was planned to turn the Rotunda into a museum that would correspond to the new, socialist realist narrative, in which Zamość became a place of peasant resistance against the exploitation of power and Western trends, a theme which was to be reflected in its architecture. The rotunda is a contribution to showing the narrative that was spun about the city and region, which, affected by the drama of war, was to be created as the capital of a new region of the country, called the Zamość region. The exhibition in the Rotunda has not been presented for a long time, but it fits into the general context of an attempt to build a new place of memory and a new narrative about the city.

Conclusions. The article fills a gap in the research on post-war Zamość, and especially on the period of socialist realism in the city's architecture and culture. It also shows an unknown part of the history of the Rotunda in Zamość, which appeared for a short time between the first make-shift exhibition and its program from the 1960s, which, with minor changes, has been functioning until today.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Archiwum Główne Akt Dawnych, Zbiór Kartograficzny, Plan projektowanych fortyfikacji twierdzy Zamość, 1825, syg. 1/402/0/-/383 – 2.

Archiwum Akt Nowych, Akta Ministerstwa Kultury i Sztuki w Warszawie, Obóz w Sztutowie (Stutthof), obóz w Blachowni, obóz na Majdanku, plac przed pomnikiem partyzantów w Lublinie, ,,Pomnik Mauzoleum Rotunda” w Zamościu. Plany sytuacyjne, 1949-1953, syg. 2/366/0/20.1/XX 32, k. 1-10.

Archiwum Państwowe w Zamościu, Akta Miasta Zamościa, Projekt przebudowy Celi W. Łukasińskiego i odbudowy Bramy Lwowskiej [starej] w Zamościu, 1938, sygn. 88/25/0/2.3/655, k.1-8.

Blaschke, K. (2010). Nasze własne, nasze polskie. Mit renesansu lubelskiego w polskiej historii sztuki. Dodo Editor.

Blaschke, K. (2011). Mit ,,renesansu lubelskiego” w polskiej historii sztuki w latach 50. XX wieku, W A. Betlej, K. Brzezina-Scheuerer, & P. Oszczanowski (red.), Między Wrocławiem a Lwowem. Sztuka na Śląsku, w Małopolsce i na Rusi Koronnej w czasach nowożytnych (ss. 19-25). Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Bogdanowski, J. (2002). Architektura obronna w krajobrazie Polski. Od Biskupina do Westerplatte. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Burdzyk, K. (1952). O syntezę polskiego renesansu. Pamiętnik Literacki, 43(1-2), 1-51.

Chmarzyński, G., & Kępiński, Z. (1953). Sztuka polskiego odrodzenia jako wyraz ideologii społecznej. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Feduszka, J. (1999). Jan Paweł Lelewel (1796-1847). Zamojski Kwartalnik Kulturalny, 7 (3-4), 77-84.

Feduszka, J. (2021). Zamość. Zarys historii miasta i jego mieszkańców od XV do XX wieku. Trio z Roztocza.

Gałan, A. (2003-2004). „Akcja AB” na Lubelszczyźnie. Biuletyn IPN, 12-13, 52-54.

Herbst, S., & Zachwatowicz, J. (1936). Twierdza Zamość, Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej.

Korneluk, P. (2018). Koncepcje repolonizacji Zamościa w okresie międzywojennym, W L. Lameński (red.), Sztuka pograniczy (ss. 139-156). Katolicki Uniwersytet Lubelski.

Korneluk, P. (2021). Park Miejski i tereny poforteczne w koncepcji społecznej i historycznej miasta Zamościa w okresie międzywojennym. Res Historica, 52, 361-365.

Kowalski, Z., & Sil J. (1991). Więzienie na Zamku Lubelskim 1944-195. Wydawnictwo Lubelskie.

Klimek, A. (2011). Dwa wspomnienia (wstęp i opracowanie Krzysztof Radziejewski), Archiwariusz Zamojski, 10, 97.

Klukowski, Z. (2017). Zamojszczyzna 1918-1959. Karta.

Krukowski, P. (2018). Bitwa zamojska 1920. Zamość-Komarów-Hrubieszów. Bellona.

Krzykała, S. (1969). Walki klasowe w powiecie zamojskim w latach 1918-1939. W K. Myśliński (red.), Zamość i Zamojszczyzna w dziejach i kulturze polskiej (ss. 297-314). Zamojskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Zamościu.

Lewicka, M. (1952). Bernardo Morando. Państwowe Wydawnictwo Techniczne.

Maciejewski, I. (1921). Pod rozkazami jenerała Dwernickiego. Wspomnienia Ignacego Maciejowskiego z 1831-go. Tygodnik ilustrowany, 5, 76.

Madajczyk, Cz. (1961). Generalna Gubernia w planach hitlerowskich: studia. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Miler, S. (1944). Rotunda. Wydawnictwo Zenon Michalski.

Paradowska, A. (2017). „Niedoszły Himmlerstadt” – O niemieckich planach przebudowy Zamościa i Zamojszczyzny. Quart, 1-2, 67-73.

Plakat-odezwa Komitetu Budowy Pomnika Mauzoleum „Rotunda”, 01.09.1944.

Reźniak, M. (2007). Rotunda zamojska. Muzeum Zamojskie.

Sawa, B. (2002). Gdzież ten zameczek w Skokówce i pałacyk na Krasnymbrzegu?. Zamojski Kwartalnik Kulturalny, 1/2, 54-60.

Sawa, B. (2018). Zamość 1772-1866. Atylla.

Sochaniewicz, K. (1930). Zagadnienia regionalne Zamojszczyzny. W M. Pieszko (red.) Pamiętnik Zjazdu Naukowego imienia Szymona Szymonowicza w Zamościu we wrześniu 1929 (ss. 49-57). Koło Miłośników Książki.

Suchora, E. (1967). Rotunda Zamojska. Wydawnictwo Lubelskie.

Zachwatowicz, J. (1980). O projekcie planu zagospodarowania przestrzennego Zamościa z 1939 r. (wspomnienie). W J. Kowalczyk (red.), Zamość miasto idealne. Studia z dziejów rozwoju przestrzennego i architektury (ss. 169-176). Wydawnictwo Lubelskie.

Zagórniak, M. (1980). „Lebensraum” w doktrynie politycznej i wojskowej III Rzeszy. Studia Historyczne, 4, 621-632.

Published

2023-08-31

How to Cite

[1]
Korneluk, P. 2023. The Zamość Rotunda in the context of the socialist realist narrative about the city (1947-1953). Gardens of Science and Arts. 13, 13 (Aug. 2023), 142–156. DOI:https://doi.org/10.15503/onis2023.142.156.